भारताचा स्थान, विस्तार आणि भौगोलिक वैशिष्ट्ये - सविस्तर माहिती

भारताचे स्थान आणि विस्तार

भारत हा दक्षिण आशियामध्ये वसलेला उपखंडीय देश आहे. याचा भौगोलिक विस्तार आणि स्थान खालीलप्रमाणे आहे:

भौगोलिक स्थान

1. आक्षांशीय स्थान:
   भारताचा विस्तार 8°4' उत्तर ते 37°6' उत्तर अक्षांश दरम्यान आहे.

   • भारताचा दक्षिणेकडील टोक: 8°4' उत्तर (कन्याकुमारी).
   • भारताचा उत्तरेकडील टोक: 37°6' उत्तर (लडाखमधील इंदिरा कॉल).

2. रेखांशीय स्थान:
   भारताचा विस्तार 68°7' पूर्व ते 97°25' पूर्व रेखांश दरम्यान आहे.

   • भारताच्या पश्चिम टोकाचा रेखांश: 68°7' पूर्व (गुजरातमधील द्वारका).
   • भारताच्या पूर्व टोकाचा रेखांश: 97°25' पूर्व (अरुणाचल प्रदेशातील किबिथू).

3. प्राइम मेरिडियनपासूनचे अंतर:
   भारताचा वेळ ग्रीनविच रेखांशापेक्षा 5 तास 30 मिनिटे पुढे आहे. 82°30' पूर्व रेखांश हा भारताचा प्रमाणवेळ रेखांश (IST) आहे.

भारताचा विस्तार

1. उत्तर-दक्षिण विस्तार:
   भारताचा उत्तर-दक्षिण विस्तार अंदाजे 3214 किलोमीटर आहे.

2. पूर्व-पश्चिम विस्तार:
   भारताचा पूर्व-पश्चिम विस्तार 2933 किलोमीटर आहे.

3. क्षेत्रफळ:
   भारताचे क्षेत्रफळ 32,87,263 चौरस किलोमीटर असून, हे जगातील सातव्या क्रमांकाचे मोठे राष्ट्र आहे.

4. किनारपट्टी:
   भारताची एकूण किनारपट्टी सुमारे 7516.6 किलोमीटर लांब आहे, ज्यामध्ये 5422 किलोमीटर मुख्य भूमीचा किनारा आणि 2094 किलोमीटर अंदमान-निकोबार व लक्षद्वीप यांचा समावेश आहे.

सीमावर्ती देश आणि समुद्र

1. उत्तर आणि उत्तर-पश्चिमेकडील सीमा:

   • उत्तर: चीन, नेपाळ, आणि भूतान.
   • उत्तर-पश्चिम: पाकिस्तान आणि अफगाणिस्तान.

2. पूर्वेकडील सीमा:

   • बांगलादेश, म्यानमार आणि अंदमान समुद्र.

3. दक्षिणेकडील समुद्र:

   • भारतीय महासागर, अरबी समुद्र (पश्चिमेकडे), आणि बंगालचा उपसागर (पूर्वेकडे).

महत्त्वाचे भू-वैशिष्ट्ये

1. भारत हा उत्तर गोलार्धात आहे आणि तो विषुववृत्ताच्या वरती आहे.
2. भारताचे भूमी क्षेत्र जगाच्या एकूण जमिनीच्या 2.4% आहे.
3. हिमालय उत्तर सरहद्दीचे संरक्षण करते, तर दक्षिण भाग समुद्राने वेढलेला आहे, ज्यामुळे भारताला एक समुद्रकिनारी देशाचा दर्जा मिळतो.

Video - भारताचे स्थान आणि विस्तार

भारताचा स्थान व विस्तार - बहुपर्यायी प्रश्न उत्तरांसह

---

प्रश्न 1: भारताचे एकूण भौगोलिक क्षेत्रफळ किती आहे?

A) 30,00,000 चौरस किमी
B) 32,87,263 चौरस किमी
C) 28,00,000 चौरस किमी
D) 35,00,000 चौरस किमी
उत्तर: B) 32,87,263 चौरस किमी

---

प्रश्न 2: भारताचा अक्षवृत्तीय विस्तार कोणत्या दरम्यान आहे?

A) 8°4' उत्तर ते 37°6' उत्तर
B) 5°4' उत्तर ते 35°6' उत्तर
C) 10°4' उत्तर ते 40°6' उत्तर
D) 7°4' उत्तर ते 38°6' उत्तर
उत्तर: A) 8°4' उत्तर ते 37°6' उत्तर

---

प्रश्न 3: भारताचा रेखावृत्तीय विस्तार कोणत्या दरम्यान आहे?

A) 65°7' पूर्व ते 95°25' पूर्व
B) 68°7' पूर्व ते 97°25' पूर्व
C) 70°7' पूर्व ते 99°25' पूर्व
D) 66°7' पूर्व ते 96°25' पूर्व
उत्तर: B) 68°7' पूर्व ते 97°25' पूर्व

---

प्रश्न 4: भारताचा उत्तर-दक्षिण लांबी किती आहे?

A) 3,200 किमी
B) 3,214 किमी
C) 3,150 किमी
D) 3,250 किमी
उत्तर: B) 3,214 किमी

---

प्रश्न 5: भारताचा पूर्व-पश्चिम लांबी किती आहे?

A) 2,900 किमी
B) 2,800 किमी
C) 2,933 किमी
D) 3,000 किमी
उत्तर: C) 2,933 किमी

---

प्रश्न 6: भारताच्या मध्यभागातून जाणारे महत्त्वाचे अक्षांश कोणते आहे?

A) विषुववृत्त
B) कर्कवृत्त
C) मकरवृत्त
D) ध्रुववृत्त
उत्तर: B) कर्कवृत्त

---

प्रश्न 7: भारताला लागून असलेला दक्षिणेकडील महासागर कोणता आहे?

A) अटलांटिक महासागर
B) प्रशांत महासागर
C) आर्क्टिक महासागर
D) हिंद महासागर
उत्तर: D) हिंद महासागर

---

प्रश्न 8: भारतीय प्रमाण वेळ कोणत्या रेखावृत्तावर आधारित आहे?

A) 82°30' पूर्व
B) 80°30' पूर्व
C) 85°30' पूर्व
D) 83°30' पूर्व
उत्तर: A) 82°30' पूर्व

---

प्रश्न 9: भारताचा दक्षिणेकडील शेवटचा प्रदेश कोणता आहे?

A) कन्याकुमारी
B) लक्षद्वीप
C) अंदमान
D) इंदिरा पॉइंट
उत्तर: D) इंदिरा पॉइंट

---

प्रश्न 10: भारताचे शेजारील देश कोणत्या दिशेला आहेत?

A) चीन - पूर्व
B) नेपाळ - उत्तर
C) पाकिस्तान - दक्षिण
D) बांगलादेश - पश्चिम
उत्तर: B) नेपाळ - उत्तर

---

प्रश्न 11: भारताला लागून असलेल्या अरबी समुद्राचा भाग कोणत्या दिशेला आहे?

A) पूर्व
B) पश्चिम
C) दक्षिण
D) उत्तर
उत्तर: B) पश्चिम

---

प्रश्न 12: भारतातील कर्कवृत्त किती राज्यांमधून जाते?

A) 6
B) 8
C) 10
D) 9
उत्तर: B) 8

---

प्रश्न 13: भारताच्या पश्चिमेला कोणता देश आहे?

A) नेपाळ
B) बांगलादेश
C) पाकिस्तान
D) भूतान
उत्तर: C) पाकिस्तान

---

प्रश्न 14: भारताचे उत्तरेकडील पर्वत कोणते आहेत?

A) विंध्य पर्वत
B) सातपुडा
C) हिमालय
D) अरवली
उत्तर: C) हिमालय

---

प्रश्न 15: भारताच्या पूर्वेला कोणता शेजारी देश आहे?

A) पाकिस्तान
B) म्यानमार
C) अफगाणिस्तान
D) श्रीलंका
उत्तर: B) म्यानमार

---

प्रश्न 16: भारताच्या उत्तरेकडील सर्वोच्च शिखर कोणते आहे?

A) कंचनजंगा
B) माउंट एव्हरेस्ट
C) नंदा देवी
D) धौलागिरी
उत्तर: A) कंचनजंगा

---

प्रश्न 17: भारताच्या दक्षिणेकडील कोणता समुद्र प्रसिद्ध आहे?

A) बंगालचा उपसागर
B) अरबी समुद्र
C) हिंद महासागर
D) प्रशांत महासागर
उत्तर: C) हिंद महासागर

---

प्रश्न 18: भारताचा उत्तरेकडील टोक कोणते आहे?

A) इंदिरा पॉइंट
B) कन्याकुमारी
C) किबिथू
D) इंदिरा कॉल
उत्तर: D) इंदिरा कॉल

---

प्रश्न 19: मकरवृत्त भारतातून किती राज्यांतून जाते?

A) 6
B) 8
C) 10
D) 9
उत्तर: हा प्रश्न चुकीचा आहे कारण भारतामधून कर्कवृत्त (Tropic of Cancer) जाते, मकरवृत्त नाही.

---

प्रश्न 19: भारताचा कोणता प्रदेश सर्वात लांब द्वीपसमूह आहे?

A) लक्षद्वीप
B) अंदमान आणि निकोबार
C) सुंदरबन
D) मन्नार
उत्तर: B) अंदमान आणि निकोबार

---

प्रश्न 20: भारताच्या पश्चिमेला कोणता देश आहे?

A) भूतान
B) पाकिस्तान
C) म्यानमार
D) बांगलादेश
उत्तर: B) पाकिस्तान

---

प्रश्न 21: कोणत्या देशासोबत भारताची सर्वात लांब सीमा आहे?

A) चीन
B) पाकिस्तान
C) नेपाळ
D) बांगलादेश
उत्तर: D) बांगलादेश (4,096 किमी)